Trongquá trình thay đổi để tiến bộ, nhiều doanh nhân Việt hỏi tôi về gótchân Achilles của họ. Tôi và các nhà đầu tư nước ngoài thường hay tròchuyện về vấn đề này. Theo góc nhìn của chúng tôi, hai khuyết điểm củađa số doanh nghiệp Việt rất dễ xác nhận: một là khả năng quản trị tàichính và hai là rủi ro về đạo đức kỷ cương.
Dĩ nhiên, đâychỉ là một nhận xét bàng quan, chưa được khảo sát kỹ càng về phân tíchđịnh lượng (quantitative) hay định chất (qualitative). Nhưng các bạn nàomuốn làm một luận án trên giả thuyết này, tôi tin là các dữ kiện và sốliệu sẽ chứng minh tiền đề nói trên.
Đòi hỏi căn bản trong việc quản lý tài chính
Một doanh nghiệpdù lớn hay nhỏ, hình thành bằng sự góp vốn của cổ đông đại chúng haythành viên trong gia đình, đều phải lưu tâm và tìm giải pháp cho các nhucầu về quản trị tài chính sau đây:
Dòng tiền (cash flow) cho doanh nghiệp:
Rất dễ hiểu:tiền thu vào phải luôn luôn nhiều hơn tiền chi ra. Tiền thu vào gồmdoanh thu, tiền khách trả nợ, tiền vay của ngân hàng, của nhà cung cấp,của khách hàng, tiền góp vốn của các cổ đông... tiền dự trữ. Tiền chi ralà tất cả các chi phí như nhân viên, vật liệu, văn phòng, tiền nợ đáohạn, ngắn hay dài hạn, tiền đầu tư để khuếch trương hay để đem đổ vàobãi rác, tiền bôi trơn, tiền dự phòng cho sự cố...
Nếu dự đoán thuluôn nhiều hơn chi trong 3 tháng, 6 tháng, 1 năm, 3 năm, 5 năm , thì tàichính doanh nghiệp có thể nói là vững vàng, không nhiều lo ngại.
Thành quả tài chính
Ngoài dòng tiền, quản trị tài chính còn liên quan đến việc đo lườnghiệu quả của doanh nghiệp. Những chỉ số như IRR (tỷ lệ hoàn trái nộibộ), ROI (hoàn trái trên đầu tư), ROA (hoàn trái trên tài sản), acidtest (tài sản ngắn hạn tên nợ ngắn hạn)... là những tín hiệu để xác địnhhiệu năng của doanh nghiệp so với các đối thủ cùng ngành. Người ta bỏra $1000 để kinh doanh và lãi được $100 mỗi năm (10%) trong khi bạn đầutư $10,000 chỉ để đem về $500 (5%) thì nhanh hay chậm, họ sẽ vượt mặtbạn dễ dàng.
Kỷ luật tài chính
Trong các doanh nghiệp gia đình, tôi thường thích nhìn các bà vợ giữtiền hơn. Đàn bà họ tỉ mỉ, căn cơ và có trực giác bén nhậy hơn các ông(thường có thói vung tay quá trán vì sĩ diện bạn bè và hay lạc quan vôlối). Dù thế nào, phải kiểm soát chặt chẽ cái túi tiền (từ thu đến chi)để không sa đà vào những ổ gà của hành trình làm ăn (luôn luôn hiện diệnbất cứ lúc nào và nơi nào, nhất là ở các quốc lộ Việt).
Ngân sách đề ra phải được mọi bộ phận tuân thủ và thực thi; mọi điềuchỉnh phải được điều nghiên chính xác; kể cả việc cắt giảm hay gia tăngvì sự cố bất thường.
Dự đoán nhu cầu tương lai
Ai cũng muốn đầu tư vào một doanh nghiệp có khả năng phát triển. Dĩnhiên đó phải là một khuếch trương trong ngành nghề cốt lõi, không phảiđem tiền lời của công ty bánh kẹo đi vứt vào một khu nghỉ dưỡng vì bà vợcủa quan tổng thích phong cảnh khí hậu nơi đây. Người quản lý tài chínhphải phân tích mọi chỉ số đầu tư dựa trên dự đoán và phải đồng ý vềtính khả thi.
Mọi phát triển đều cần vốn đầu tư, từ tiền lời tích lũy nội bộ haytiền vay hay tiền góp vốn từ các cổ đông bên ngoài. Người quản lý tàichính theo đúng vai trò phải duyệt khán và đồng ý với kế hoạch pháttriển này ít nhất 6 tháng trước đó và phải lo liệu phần vốn đầy đủ trướckhi tiến hành dự án khuếch trương.
Một nguyên lý quan trọng khác là đừng bao giờ dùng vốn vay ngắn hạn để đầu tư dài hạn.
Báo cáo và kiểm toán
Nhiệm vụ trước nhất của nhà quản lý tài chính là phải có báo cáo tàichính chính xác và kịp thời cho các cổ đông (dù là công ty gia đình) vàcho sở thuế. Những công ty lớn cần phải làm việc chặt chẽ với một côngty kiểm toán độc lập để thanh tra mọi số liệu. Việc báo cáo kiểm toánnếu thực thi nghiêm túc sẽ tạo niềm tin cho cổ đông và họ sẽ sẵn sànggóp vốn khi công ty cần tiền. Đây là yếu tố quan trọng trong tính thanhkhoản của cổ phiếu, dù công ty đã niêm yết hay chưa.
Rất ít doanh nghiệp Việt đạt được chỉ tiêu cao trong cả 5 vấn đề cănbản trên, ngay cả những công ty đã niêm yết trên sàn nhiều năm. Tại đây,vai trò của người Giám Đốc Tài Chánh (CFO) rất mờ nhạt và quyền hànhchi thu, ngân sách, quyết định đầu tư, đôi khi ngay cả việc soạn thảobáo cáo tài chính cũng thường nằm gọn trong tay người Tổng Giám Đốc(CEO) hay bà vợ của ông ta.
Khi quỹ đầu tư nước ngoài đến thăm cơ sở của khách hàng, người chúngtôi muốn nghe nhiều nhất là vị CFO. Các vị CEO thường chỉ lập đi lặp lạinhững gì chúng tôi đã đọc trên brochure hay website, không gì mới lạ.Các chi tiết về số liệu và cách thức quản trị tài chính cho chúng tôimột tầm nhìn chính xác và chiến lược hơn về công ty. Tiếc thay không mấydoanh nghiệp Việt thấu hiểu điều này.
Đòi hỏi căn bản về đạo đức kỷ cương
Một khía cạnh yếu kém khác là sự cẩu thả, vô tâm của doanh nhân Việttrong việc xây dựng một văn hóa công ty dựa trên căn bản dài hạn, đạođức và chuẩn mực cao cấp. Việc thể hiện "giá trị mềm" của doanh nghiệpthường thu gọn vào các PR hay lễ hội hoành tráng phô trương, ban pháthuân chương, đánh bóng cho tên tuổi cá nhân, và các quan chức chốnglưng... thay vì cho nhu cầu của khách hàng, sáng tạo của sản phẩm hay sựbền vững của thương hiệu.
Tầm nhìn dài hạn và tập trung
Người quản lý doanh nghiệp phải biết rõ tầm nhìn và giới hạn của côngty để có một kế hoạch phát triển lâu dài và bền vững. Không một hànhtrình kinh doanh nào mà không gặp trắc trở và thách thức. Vì vậy, ngườilãnh đạo phải biết rõ đích đến của doanh nghiệp và vững tay lái trướccác cơn sóng lớn nhỏ thường làm lệch phương hướng.
Mọi thủ thuật chộp giựt, lấy ngắn nuôi dài, đi tắt đón đầu...có thểtạo hiệu ứng nhất thời, nhưng sớm muộn gì, các trò chơi ngắn hạn này sẽcó tác hại lớn là làm doanh nghiệp đi quá xa ra khỏi mục tiêu và vướngvào lầy lội của tình thế.
Sự thỏa mãn của khách hàng
Một doanh nghiệp hiện đại sống và chết vì khách hàng. Sản phẩm phảithích hợp và cải tiến thường trực để đáp ứng nhu cầu luôn thay đổi củakhách hàng. Dịch vụ hậu mãi phải hoàn thiện để giữ sự trung thành củakhách hàng. Yếu tố sáng tạo là cách tạo thích thú cho khách hàng để biếnhọ thành một công cụ truyền bá sản phẩm ra các cộng đồng xã hội.
Tóm lại, khách hàng là tài sản lớn nhất của doanh nghiệp. Vì nền kinhtế Việt dựa trên ban phát bổng lộc của quan chức, các doanh nhân Việtthường có cái nhìn méo mó về ưu tiên phục vụ. Đó cũng là lý do tại saocác doanh nghiệp lớn của Việt Nam vẫn chưa đủ khả năng để cạnh tranhtrên biển lớn.
Tôn trọng các cổ đông thiểu số
Mỗi công ty, dù có viết ra thành văn bản hay không, phải có một cươnglĩnh để mọi thành phần nhân viên theo đó mà vận hành. Như một quốc giacó hiến pháp, tuyên ngôn về dân quyền, các bộ luật...doanh nghiệp phảicó cương lĩnh, chiến lược và điều lệ...để không bị rối loạn khi gặp khókhăn hay khi có thay đổi về bộ phận quản lý.
Một yếu tố quan trọng trong cương lĩnh là sự tôn trọng quyền lợi của các cổ đông yên lặng (silent) hay thiểu số (minority).
Nhiều vị quản lý Việt không hiểu rằng tiền góp vốn từ chính phủ(DNNN), hay cổ đông công chúng (public) hay quỹ và các đầu tư cá nhân;ngay cả vốn vay từ ngân hàng là tiền của người khác (OPM) không phảitiền của riêng mình. Họ thoải mái quá mức với chi thu, đến độ gần nhưphạm pháp. Hoàn toàn không trách nhiệm, điều quan tâm duy nhất là sự "hạcánh an toàn" khi hết nhiệm kỳ hay khi bị đuổi. Đây là rủi ro lớn nhấtthường làm các nhà đầu tư nước ngoài chùn tay khi quyết định đầu tư.
Thêm vào đó, thay vì một chính sách "thông tin toàn bộ và kịp thời"(on-time full disclosure) theo như luật định, nhiều nhà quản lý chegiấu, trì hoãn, sửa đổi hay sáng tạo thông tin để tránh những phản ứngtiêu cực cho vị trí và quyền lợi của họ. Tiếc thay, đây có vẻ là lãnhvực duy nhất họ có nhiều sáng tạo.
Đào tạo và thăng tiến đội ngũ nhân viên
Bổn phận pháp lý và nhu cầu giữ nhân viên giỏi là một vấn đề. Tuynhiên, trên góc cạnh tạo phát triển bền vững, doanh nghiệp cần tạo chođội ngũ cán bộ một niềm tin vào tương lai đường dài của doanh nghiệp vàcác quyền lợi đính kèm. Ngoài lương bổng và nhu cầu về thăng tiến, cácnhân sự đều muốn tham dự vào thành công sau cùng của đơn vị.
Hai vũ khí mà các doanh nghiệp Việt hay thiếu sót so với nước ngoàilà các chương trình huấn luyện liên tục, và các quyền mua cổ phiếu(options) để gài buộc nhân viên vào với công ty trong hợp tác lâu dài.
Nhưng trên hết, ban quản lý phải đối xử công bằng trong mọi hành độngvà phán đoán, không phân biệt liên hệ gia đình hay xã hội, hoàn toàndựa trên kỹ năng và thành quả của nhân viên.
Lợi ích cho xã hội và nghĩa vụ với tha nhân
Sau cùng, một doanh nghiệp phải có nghĩa vụ với cộng đồng xã hộichung quanh. Nếu không tạo ra một đóng góp giá trị nào, ít nhất doanhnghiệp cũng phải tôn trọng môi trường sinh hoạt của người dân và giađình họ. Những tệ nạn gây ô nhiễm trong không khí, trên sông biển, thấmvào các mực nước ngầm, việc xử lý rác thải, rác y tế nguy hiểm, tiếng ồnvà an toàn giao thông...là những kỷ cương không những chỉ quan trọngtrên phương diện pháp lý mà còn là một nghĩa vụ để thể hiện đạo đức củadoanh nghiệp.
Một tấm gương khác để doanh nghiệp soi mặt mình là không lừa bịp haycoi thường khách hàng bằng những quảng cáo sai lạc, giả dối, những hàngnhái thương hiệu, những khuyến mãi bịp bợm, những PR tạo sốc không cầnthiết hay vu khống về đối thủ.
Nói tóm lại, trên luật pháp của người, còn có luật pháp của "trời".Của cải, danh vọng, ngay cả quyền lực, đều là tạm bợ. Chúng ta chỉ hạnhphúc và doanh nghiệp chỉ có thể "thành công" khi chúng ta tuân thủ luậttrời, dưạ trên bất cứ tín ngưỡng hay niềm tin nào.
Trong khi doanh nhân thường than phiền về cơ chế hay thủ tục lỗi thờicủa chính phủ, về thị hiếu sính ngoại hay ham rẻ của khách hàng, vềđiều kiện suy thoái của kinh tế toàn cầu...chúng ta cũng cần nhìn lạichính mình để khắc phục những yếu kém căn bản trong quá trình đổi mới đểcạnh tranh...
Alan Phan
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét